Uitspraak van Etienne Vermeersch, filosoof: 'Volstrekt immoreel zoveel kinderen te mogen hebben als je wil'
Knack, woensdag 03 oktober 2012 om 12u19
Philippe Moureaux, burgemeester van Molenbeek, twitterde: "In een vrije samenleving is het krijgen van een kind een recht en een rijkdom waarover niet onderhandeld wordt.
Wat is er toch aan de hand met Etienne Vermeersch. Ik verwacht van een hoogleraar in de filosofie toch wat meer dan dit verhaal dat doorregen is met naar mij voorkomt niet doordachte argumenten die het karakter hebben van gemeenplaatsen. Hij heeft zich daarom al eens eerder moeten excuseren, namelijk in het Burka/Swaztika-debat, om zijn al te vlotte loslippigheid. Had journalist De Meulenmeester hem, dat spraakwater, ook wat beter door dit interview mogen leiden? Of zit ik er naast en heeft Vermeersch een knuppel in het hoenderhok willen gooien, om discussie los te maken. Dat kan zijn, maar dan had hij het wat duidelijker mogen doen.
Vermeersch legt een verband tussen (te) grote gezinnen en gebrek aan geboortebeperking enerzijds en overbevolking en de door hem veronderstelde consekwenties daarvan anderzijds, als o.a. hongersnood, verwoesting van het milieu anderzijds, en verbindt aan een (te) groot kindertal het predicaat immoreel. Handig genoeg gaat hij de vraag "hoeveel kinderen dan wel moreel is", uit de weg, want dan zou hij zich wel eens een dikke buil kunnen vallen. Waar immers ligt de grens ? Ligt die bij 1, bij 2, bij drie kinderen, of is er geen grens te stellen? Moeten er misschien uitzonderingen gemaakt voor supergetalenteerde ouders? En wat moet je met je moraal als er een paar decennia te weinig kinderen worden geboren? Geldt dan het omgekeerde? Mag je dan nog zo weinig kinderen hebben als je wil? Valt dan het predicaat immoreel weg? Impliciet neemt Vermeersch de Katholieke Leer van medio vorige eeuw, die aanvankelijk mordicus tegen geboorteplanning was, en anti-condoomgebruik was bijvoorbeeld. Ik noem maar een paar issues die je in ogenschouw moet nemen wil je een discussie ten gronde aangaan.
Veel van zijn argumenten zijn ofwel onhanteerbare gemeenplaatsen ofwel houden domweg geen steek, en neutraliseren daarom zichzelf wat betreft de emotionele lading. Ware dat niet zo, dan zouden zijn kanttekeningen gemakkelijk als beledigend ervaren kunnen worden. In elk geval is zijn discours om vanuit die door hem veronderstelde relatie te besluiten tot de stelling “een groot kindertal is dus volstrekt immoreel” is veel te zwaar aangezet, en ook domweg onjuist. Ik zou haast zeggen dat het juist “volstrekt immoreel” is om met als achtergrond de autoriteit die je als Hoogleraar geniet, maar niet altijd verdient, mensen op te zadelen met een dergelijke beladen uitspraak. Er wordt aan dit interview aan De Meulemeester een aandachttrekkende en pakkende titel meegegeven, maar de vlot wapperende vlag “Etienne Vermeersch” blijkt geen garantie voor de kwaliteit van de lading. Integendeel, mij heeft het lezen van zijn argumentatie gescherpt in mijn opvatting dat het krijgen van kinderen een fundamenteel recht is van een mensenpaar en dat noch de overheid, noch de samenleving zich daar met een beladen stellingname tegenaan heeft te bemoeien, niet met kwalificaties en zeker niet met maatregelen. Dat wil niet zeggen dat er over de problematiek als geheel niet gepraat moet worden. Natuurlijk wel, maar laat het dan een gewogen en bezonnen discussie zijn die mensen aan het denken zet, en waar mensen hun eigen stellingname aan kunnen toetsen en waarop ze zich kunnen oriënteren. Overigens wordt de keuze voor het kindertal door de ouders zeker door uiteenlopende factoren bepaald, waaronder bijv. de eigen gewenste levensstandaard met carrieremotieven.
Mijn insteek is primair die van het kleine persoonlijke terwijl Vermeersch het graag heeft over het grote geheel, over mondiale situaties en effecten van overbevolking en milieuverontreiniging. Dat is voor een filosoof begrijpelijk, maar het houdt het gevaar in van nietszeggende dikke nekken praat. Oké, ik begrijp wat hij wil zeggen met de stelling van Emanuel Kant: “individueel handelen is immoreel als bij schaalvergroting van individu naar de hele samenleving de vrijheden die gelden voor het individu niet kunnen opgaan voor de massa”. Nou Vermeersch, er zijn best voorbeelden aan te halen, waarbij individuen zich vrijheden kunnen en mogen veroorloven die niet voor iedereen gelden, omdat ze domweg door de machthebbers niet getolereerd worden voor de massa. Die stelling is ook geschreven in een tijd dat men nog niet zo’n zicht had op de “universele rechten van de mens”, zoals bijvoorbeeld het recht van vrije meningsuiting, of op het onvervreemdbare recht op het verwerven van een nageslacht. Evenzo is het beschamend om onder ogen te moeten zien hoe op deze wereld maar al te vaak de individuele universele mensenrechten geschonden worden door machthebbers, die met hun eigen bevoorrechte groep de samenleving domineren en controleren, omdat deze meningen en of gedragingen niet in hun kraam te pas komen. Je kunt toch moeilijk beweren dat de eenling, man of vrouw, daarom immoreel bezig is in het uitdragen van zijn opvattingen en in zijn of haar vrijheidsstreven. Belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen worden juist vaak in gang gezet door individuen, geïnspireerde enkelingen, die met hun overtuigingskracht en met inzet van hun eigen have en goed nieuwe ontwikkelingen proclameren. We hebben het gezien in de bevrijdingsbewegingen tegn discriminatie, waar voor de blanken de eis van de zwarten voor gelijkberechtiging als immoreel werd gezien. Dat dit ook zwaar uit de hand kan lopen hebben we gezien in de opkomst van het Nazidom met één enkel mens, Hitler, als de grote destructieve gangmaker, die een hele enthousiaste samenleving achter zich kreeg. Was hij daarom vanuit een moreel oogpunt goed bezig? Voor Nazi-Duitsland ongetwijfeld wel; voor Engeland niet. Maar denk ook aan vrijheidsstrijders als Martin Luther King, en Ghandi, individuen waarvan er maar één op de wereld was en ooit zal zijn. Zo zie je dat het nog niet zo gemakkelijk is om te definiëren wat morele status en moreel handelen inhoudt. De vraag is of waardeoordelen als moraliteit, los gezien kunnen worden van belangengroepen die er vaak controversiële opvattingen op na houden, gestimuleerd en gekleurd door eigenbelang en de machthebber heeft altijd gelijk, of hij eist het gewoon op. De inbreng van de eenling kan soms door de machthebbers nog getolereerd worden, juist omdat het om enkelingen gaat. Maar die enkeling wordt opgepakt en draait voor jaren de bak in voor heropvoeding, zodra gevreesd wordt dat hij navolgers krijgt. We zien dat regelmatig gebeuren, zoals in Rusland en China, maar ook in een klein land als Israel, met politieke tegenstanders van het regiem. Het is maar de vraag of en in hoeverre er zoiets is als De Moraal, die voor iedereen, los van cultuur, land of geschiedenis een toetssteen zou moeten en kunnen zijn. Laat Etienne zich daar maar eens over buigen.
Ik onderken met Vermeersch, dat er zowel in het klein als in het groot overal ter wereld sprake is van noodsituaties waarbij op de eerste plaats kinderen, het slachtoffer zijn. Vermeersch suggereert en poneert dat de problemen slechts het hoofd geboden kunnen worden als er gemiddeld per gezin een klein(er) aantal kinderen worden geboren. Het is me niet duidelijk of hij hier een taak ziet voor de Overheid; ik hoop van niet, want laat die er zich maar liever niet tegenaan bemoeien. De Overheid kan zich maar beter van demografische onwikkelingen afzijdig houden, en maar vertrouwen op het zelfregulerend vermogen van een samenleving. Ik betwijfel of van de Overheid in dit opzicht iets goeds te verwachten is. De Overheid is nog niet eens in staat om de problematiek van studie en studievrijheid te hanteren, en komt met haar strategische numerus fixus interventies steevast te laat, of grijpt te straf in, met als gevolg dat er weer eens te veel resp. te weinig artsen afstuderen. Daarom, er is een andere insteek mogelijk, namelijk: pak de problemen van voedseltekorten en ondervoeding zowel op kleine schaal maar ook regionaal, nationaal, en ja ook mondiaal nivo aan, door "te breken en te delen", precies het omgekeerde van wat Vermeersch suggereert. Er is op deze wereld genoeg voedsel. Kijk maar eens naar zo' prachtig initiatief als de voedselbedeling voor de armen in een land als, schrik niet, België. Hier ten lande wordt tegenwoordig door vrijwilligers voedsel dat vroeger weggesmeten zou worden, ingezameld en gedistribueerd, waarmee acute nood wordt gelenigd. Het weggooien van voedsel, dat is immoreel handelen.
Waar we voortdurend mee geconfronteerd worden zijn de consequenties van twee enorme problemen: a) dat van de overproductie in zichzelf beschermende economiën, die hun overdaad voor dumpprijzen op de markt gooien, en b) de praktische problemen bij de voedsel distributie, met name in ontwikkelingslanden. Het eerste is er de oorzaak van dat in ontwikkelingslanden de kleine boeren geen kans krijgen om hun producten aan de man te brengen, ze kunnen niet concurreren, met hongersnood als gevolg. De eigen productie is onvoldoende en de producten uit het “Westen”, die de markt overspoelen, zijn voor de arme lokale bevolking niet toegankelijk. Door de bevolkingsdichtheid, is er gebrek aan alles. De insteek van Vermeersch om aan deze problematiek het hoofd te bieden, is vooral technologisch; een meer humane benadering van de problematiek “met breken en delen”, en het ondersteunen van de lokale economie, met beschikbaar stellen wat in de rijke landen de landbouw en technologie aan overdaad opbrengt, en vooral ook onderwijs en voorlichting, spreekt me meer aan. Allicht is het ook zinvol om de mensen in ontwikkelingsgebieden door voorlichting en ja, ook door het gratis verstrekken van voorbehoedsmiddelen te ondersteunen en zo een ongebreidelde bevolkingsgroei te reguleren, niet door morele druk, laat staan dwang, wel door bewustwording en culturele ontwikkeling. Niet naar moralistische Westerse Maatstaven maar vanuit de eigen cultuur met de eigen specifieke regulerende mogelijkheden. Geboorteregeling kan en mag geen instrument zijn om het wereldvoedselprobleem op te lossen, afgezien van het feit dat het een fictie is. Evenmin kan dat de huisvestingsproblemen in Brussel oplossen. Is het niet wat lachwekkend om dat verband te leggen, zoals Vermeersch doet? Overbevolking is voornamelijk een probleem van de grote steden. Als je als Overheid een beleid voert om overconcentratie tegen te gaan, dan los je tegelijk daarmee geleidelijk een aantal andere knelpunten op als mobiliteit, luchtverontreiniging en aantasting van het milieu. Wat dat laatste betreft gaan we zelf ook in de fout, want we spuiten zowelluitbundig als hypocriet met allerlei verdelgingsmiddelen tegen onkruid, en insecten. We kunnen met onze hoofdstad Brussel nog een hele weg gaan, als we denken aan de bevolking in miljoenensteden als Rio de Janeiro, Tokyo enz. In België is nog ruimte genoeg, zeker als we eens ophouden te zeveren over de noodzaak van ruime groene gebieden, waar onze senioren en toeristen doorheen moeten kunnen fietsen op hun electrisch ondersteunde vehikeltjes. Het komt me voor dat we hier in het westen allerlei privileges claimen en tegelijk klagen over de gevolgen daarvan waarvoor we geen verantwoordelijkheid willen nemen.
