Rik Torfs op de heilige stoel?

Gaan we het nu toch nog beleven dat Torfs het achterste van zijn tong laat zien?  Zal nu gaan blijken dat hij het met zijn regelneukerij beter wil weten dan de Paus? Hoe moeten we anders de woorden verstaan die hij vandaag aan de wereld prijs heeft gegeven. Hij stelt zich daarin wel erg letterlijk en juridisch op. Volgens het Kerkelijk recht, de specialiteit van Torfs, kan zijn kompaan en vriend ex-Bisschop VanGheluwe niet meer voor zijn misdadige praktijken vervolgd worden. Zijn misdaden zijn verjaard! Bovendien stelt Torfs dat VanG al genoeg gestraft is. Immers, VanG heeft dan toch maar de morele verontwaardiging van de gemeenschap te verdragen. Ja, van de Gemeenschap, want ik persoonlijk geloof niet dat hij zoveel last heeft van gewetenswroeging. Ja, zegt Torfs, "de Paus kan zeker nog ingrijpen, dat is zijn exclusieve recht,maar ik zou hem dat ontraden." (in mijn woorden). Gaat Torfs nu een beetje op de heilige stoel zitten orakelen?

Dit is wel een heel zonderlinge houding van Torfs. Alsof het hier in deze kwestie alleen maar om de figuur VanG gaat. Er is altijd nog zoiets als  een Kerkelijke Samenleving die gekwetst is, en waar uiteindelijk ook het Kerkelijk Recht ondergeschikt aan is. De samenleving als geheel ervaart en uiteindelijk bepaalt of het slachtoffer recht gedaan is, en of de dader voldoende gestraft is. En dat is nu zeker nog niet het geval, dat wil ik Torffs toch wel even voorhouden. Maar het zijn vriendjes, en wat wil je dan? Tussen companen wordt veel vergoeilijkt. Jammer dat hij nu vergeet dat hij ook nog andere verantwoordelijkheden heeft, die misschien niet mediamiek zijn, maar wel de aandacht waard.


 De Samenleving verwacht nog altijd een duidelijke stellingname van Rome. Tevergeefs waarschijnlijjk. De kerk kan waarschijnlijk ook niet met een eerlijke en rechtvaardige stellingname komen, want ze zou zichzelf daarmee te zeer desavoueren, en zichzelf misschien ook wel  te veel bloot geven. Vermoedelijk wordt aan misbruik ook niet zo zwaar getild door de Heren in Rome. Kennelijk ook niet door Torfs. Zou hij werkelijk begaan zijn met de mensen dan zou hij nooit over deze menselijke problematiek en tragiek zo ambtelijk en formeel in de publiciteit kunnen en willen komen.

Torfs heeft er al eerder blijk van gegeven dat hij nogal welwillend staat tegenover VanG, en ook toen kon ik hem niet volgen. Het heeft m. i. geen pas om zo astrant als Torfs dat deed, de zijde te kiezen van de misdadiger, met de redenering dat hij wegens zijn goede werken zeker ook waardering geniet. Ik kan voor iedereen die dat zou wensen de oorspronkelijke tekst van zijn commentaar tevoorschijn halen. Nee Torfs, VanG is slechts een toonbeeld van morele corruptie niet alleen een bisschop onwaardig maar ook mensonwaardig. Nu deze woorden van jou een hoogleraar Kerkelijk recht en ook nog eens Senator,te moeten horen, maakt het beeld van de Kerk van Rome er niet beter op. 

Celibaat zonder kindermisbruik?

Ik heb aan Atoine Bodar de volgende brief geschreven, in de hoop dat de inhoud mag bijdragen aan een verbetering van het klimaat in de Kerk, en aan een adequate stellingname in de problematiek van celibaat en kindermisbruik.

Beste Antoine,

Mag ik je zeggen dat ik met je meeleef in deze tijd waarin je beproefd wordt op de inhoud en beleving van je geloof, de concretisering daarvan in je leven en op de kracht van de uitstraling daarvan naar de mensen toe: mensen waarvan je houdt en die je naar mijn aanvoelen het beste van jezelf, van wat je opgedolven hebt en wat naar je toegekomen is in studie en gebed, mee zou willen geven.

Ik spreek je aan bij je voornaam, Antoine, omdat ik ervan uit ga dat we allen broeders zijn en daarbij past een afstandelijke benadering niet vind ik. Mag ik vanuit die nabijheid zeggen, dat ik je bewonder om je krachtige aanwezigheid in kerk en samenleving: je durft  met je overtuigingen voor de dag te komen, en weet de Christelijke waarden goed en met overtuigingskracht voor het voetlicht te brengen. En dat terwijl je in de talrijke interviews behoorljk, en soms al te direct, wordt uitgedaagd door scherpkijkers als bijv. Jan Mulder in DWDD en P&W. Ik wil je daarom kracht, moed en vasthoudendheid toewensen. Ik wens je ook toe, dat je bij de soms wel al te opdringerige vragen over beleven van mens-zijn ook terughoudendheid durft te betrachten en je privacy weet te bewaren: niet alles behoeft aan de openbaarheid prijs gegeven te worden.

Ik zou je graag onder de aandacht brengen, dat ook hier in België pittig wordt gediscussieerd over het thema celibaat en sexualiteit. Ik heb me daarin ook zelf niet onbetuigd gelaten. Een issue dat daarbij steeds terugkomt en steeds weer aangedragen wordt door het "journaille", maar ook door kerkmensen is een verondersteld verband tussen celibaat en sexueel misbruik; ten onrechte mijns inziens. Ik vind dat die discussie op punt gesteld moet worden zoals we hier zeggen: "er is geen verband" en dat is maar goed ook. De discussie over zin of onzin van het celibaat mag niet vergiftigd worden door een koppeling aan een verderfelijke praktijk van sommigen, noch aan de verontwaardiging die door deze misdadigheid dezer dagen bij zovelen binnen en buiten de Kerk wordt opgeroepen.

Ik heb zelf diverse stukken over dit onderwerp geschreven en wil iets daarvan graag onder je aandacht brengen. Zie het als een poging om mijn verantwoordelijkheid als Christenmens te dragen en als een getuigenis van enig besef  van Het Goede.

Hier volgt het artikel dat ik hem gestuurd heb:

Celibaat, Sex en Macht

Ik had besloten om de discussie over kindermisbruik in de Kerk maar te laten voor wat het is; sexueelmisbruik is een minderwaardig gebeuren dat om harde maatregelen vraagt van kerkelijke overheid en van Justitie, maar ook een problematiek waar we vroeg of laat doorheen moeten leven. Ik behoor tot degenen die door alles heen, nog steeds vinden dat de Kerk, dat zijn wij, ook veel goeds gebracht heeft. Het is niet allemaal treurnis en kommer en kwel. We mogen gerust bedenken dat de Kerk meer is dan het instituut, en groter is dan het Vaticaan en beter dan een stelletje misdadige onverlaten. Ik ben het daarin eens met de overtuiging van Oosterhuis: de kerk dat zijn wij, wij zijn het lichaam van Christus. Wel, laat ieder voor zich maar nagaan of hij/zij als tegenwicht voor de ellende iets goeds heeft bijgedragen. Ik ben er zeker van dat er veel positieve antwoorden zijn.

Nu na het zoveelste interview dat Oosterhuis gegeven heeft, of dat hem afgenomen is, voel ik me geroepen toch nog een keer te reageren. Via Oosterhuis blijft namelijk nog steeds de opvatting circuleren dat kindermisbruik alles te maken heeft met de celibaatsverplichting. Ik ben het, en velen met mij, niet met hem eens. Sterker nog, ik meen dat deze ex-jezuïet iets te fanatiek als maar op dit door hem veronderstelde oorzakelijk verband tamboereert. En de pers schijnt hem daarin blindelings te volgen, alsof hij als uitgetreden priester het verlossende inzicht heeft. Verwacht de pers van hem nou echt een gewogen oordeel over oorzaak en gevolg? Het lijkt er meer op dat ze via hem gemakkelijk kunnen scoren door een oud zeer op te kloppen, en succes lijkt gegarandeerd. Persoonlijk denk ik dat zijn verzaken aan de celibaatsverplichting, na een vrijwillig gegeven gelofte, Oosterhuis meer aan het hart gegaan is dan hij laat uitschijnen. Hij komt bij mij nogal gefrustreerd over, en dat is begrijpelijk gezien de miskenning die hem als nasleep ten deel is gevallen. De consequentie van zijn opvatting was maar liefst dat hij uit de kerk werd gestoten, al mag slimpie Wiertz dan beweren dat hij in feite zichzelf als ketter buiten de kerk had gezet. Het gekrakeel gaat door, nu weer tussen de bisschoppen Eijk (Den Bosch) en De Korte (Groningen), ook weer met als onderwerp de liederen van Oosterhuis. Het lijkt er op dat de Kerk in "distress" verkeert. Heren kom eens collegiaal bij elkaar en zoek het alsjeblieft uit. Ik ben dat onpersoonlijke politiek getinte mannetjesgedoe in deze toplaag van de kerk eigenlijk meer dan beu. Buig je ook eens serieus over de problematiek van het kindermisbruik in de kerk. Doe het vooral ook wat eerlijker dan vaticanist Mgr Bertone, die schandelijk de schuld lijkt te willen afschuiven op de homo-sexuelen (ja mijnheer Cantalamessa, zoals de Nazi’s deden op de Joden), en deze comfortabel als universele zondebok lijkt te willen bestempelen.

Huub Oosterhuis
"...de steppe zal bloeien.."

Het interview stond in de NRC. Weer werd ik getroffen door de broeierige blik die Oosterhuis laat zien op een van de foto's. Haat hij inderdaad de kerk zoals hij eens gezegd heeft; een kerk die hem toch wel van zijn voetstuk gestoten heeft? Tussen de regels van zijn betoog lees ik hoe rancuneus hij is, en hoezeer hij het de kerk kwalijk neemt dat ze zo onverbeterlijk log en behoudend is. Hij beziet zelfs de sexuele geweldplegers, waar het in het interview over gaat, de paters en broeders (en nonnen), in "zekere zin als slachtoffers". Ik vind dat hij daarmee uit de bocht vliegt. Ik zie deze mensen als daders die op een goedkope manier zwaar misbruik hebben gemaakt van hun positie. Wat, positie? Jazeker, een positie van aanzien, overwicht en macht. En dat is heel wat anders dan dat ze slachtoffer zouden zijn. Als zij zo leden onder de druk van hun hormonen, een normaal mens zou zeggen: als ze zo geil waren, dan stonden hen andere wegen open, bijvoorbeeld zoals in religieuze kringen kennelijk voor sommigen usance was, "even naar Luik gaan"; een eufemisme voor “naar de hoeren gaan”. Menige sexueel behoeftige onder de Clerus is kennelijk deze weg gegaan. Van mij zul je daar geen kwaad woord over horen. Oosterhuis is een andere weg ingeslagen. Die heeft een lieve verpleegster " als zijn vrouw tot zich genomen", iemand die ongetwijfeld zeer van hem gecharmeerd was, en er uitsluitend voor hem alleen was en wou zijn. Ik geef hem geen ongelijk, het is zijn leven. Het is duidelijk dat hij helemaal in de sfeer van "het concilie van Noordwijkerhout", al vroeg zijn conclusies getrokken had en alvast een voorschotje had genomen op de communis opinio van de vergadering, dat het celibaat afgeschaft zou moeten worden. Hij zelf heeft dus niet zo geleden onder het torsen van een celibaatgelofte. Menig gezagsgetrouw priester echter heeft tegen de verwachting in en tot zijn teleurstelling moeten constateren dat het celibaat wel degelijk onverkort gehandhaafd bleef. Met als schrale troost dat er veel begrip bleef bij "hogerhand" voor het sexueel falen en dwalen van de herders van de kerk, zoals zelfs in het geval van kindermisbruik zoals nu jammerlijk blijkt. Het lijkt me van groot belang dat we proberen zuiver te onderscheiden wat er ten grondslag ligt aan het kwaad van sexueel misbruik. Doen we dat niet dan kunnen we vergeten dat we tot een oplossing komen van dit serieuze probleem en zo nieuwe wantoestanden met nieuwe slachtoffers kunnen voorkomen.

Het celibaat kan onmogelijk de primaire oorzaak zijn. Nee, Hans Kühn, ook jij zit er naast. Het celibaat is geen oorzaak, het is een omstandigheid, een manier van leven, en wel zonder partner, zonder sex;  het is geen oorzaak. Nee, de onmiddellijke oorzaak is lust, laten we maar direct en onomwonden man en paard noemen, ja, lust; geilheid; sexuele aandrang, de instinctieve drift die biologisch is ingebakken in de natuur van mens en dier. Als de kerk zo schermt met natuurlijke wetmatigheden, wat ze doet, en altijd maar weer à la Aristoteles, dan zal ze de sexuele drift als diep gewortelde van God gegeven aandrang en eigenschap van de mens ten volle moeten erkennen. Bovendien zal ze moeten toegeven dat die driftmatige aandrang als oerdrift niet te temmen is, net zo min als honger en dorst. Het is een levenskracht die een kanaal zoekt om zich te kunnen manifesteren, zoals elke man met ballen zal kunnen bevestigen. Mooi als dat kan gaan via een "natte droom", zoals Antoine Bodar zo openhartig en vertederend vertelde. Maar als je daar als levenslustige jongeling op moet wachten dan denk ik dat je al gauw de paalstok in handen gaat nemen om zelf over de sloot te springen. Het is prachtig, en het staat heel deftig om te schermen met mooie leerstelligheden, zoals die ontleend aan de Kerkvader Augustinus. Maar deze man heeft wel eerst vele jaren "de beest uitgehangen", zoals hij zelf ergens zegt, en heeft zich daarna, de vrouwen zat en moegestreden, aan de kerk gewijd in een overtuigd celibatair leven, ongehuwd dus, en zonder sex (dat mag officieel alleen binnen het huwelijk, vandaar). Feit blijft, dat het tegennatuurlijk is en in zekere zin zelfs hoogmoedig dat de kerk zijn dienaren vanaf de wijding tot priester impliciet met een verplichting tot sexuele onthouding opzadelt. Maar er is meer. Een celibatair leven houdt ook in de afwezigheid van liefdevolle intimiteitsbeleving zoals die kenmerkend is voor de relatie tussen partners; in een huwelijk tussen man en vrouw. De priester vindt hiervoor hopelijk soelaas in het doorleven van een mystieke relatie met de Kerk, en in de vriendschap met anderen binnen de kerkgemeenschap, priesters, leken. Niet gemakkelijk en het zal een hele weg vergen om compensatie te vinden voor die diepmenselijke behoefte aan tederheid, en intimiteit. Nee, niet eenvoudig gezien de groeiende eenzaamheid en gevoelsarmoede binnen de Kerkgemeenschap. Een leven zonder sex is echter een ander verhaal. Intimiteit krijgt gestalte in lichamelijke en spirituele nabijheid, maar sexuele aandrang is een instinctieve neiging die streeft naar lichamelijke bevrediging. Leven zonder sex? Ja, dat is mooi voor eunuchs, lollig voor vrijdenkers als Oosterhuis, die er zich geen moer van aantrekken, maar lullig voor degenen die trouw aan hun gelofte willen blijven. Het is misschien alleen nog een ideaal voor impotent geworden celibataire senioren die de lust vergaan is. Het is in elk geval tegen de natuurlijke orde, al is de gelofte nog zo vrijwillig afgelegd.

Van bevrediging van sexuele behoefte naar kindermisbruik is wel een ontoelaatbare stap. De suggestie dat het huwelijk hier een oplossing zou kunnen bieden, en dat bij opheffing van het celibaat sexueel misbruik niet meer zou voorkomen, getuigt mijns inziens van kortzichtigheid en van een tunnelvisie. "Laat ze trouwen en het probleem is opgelost" hoor je wat al te vaak. Nou nee hoor, immers ook gehuwden, zowel binnen als buiten de kerk, blijken zich over te kunnen geven aan sexueel geweld, ja zeker, ook in de vorm van kindermisbruik. Vandaag stond het weer eens in de krant: gehuwde man verleidt via internet met een valse identiteit heel jonge meisjes met de worst van een modellencarrière en verkracht ze, zowat aan de lopende band. Ja, zo gemakkelijk is het voor deze geraffineerde booswichten. De indruk dringt zich op dat misbruik slechts een andere omschrijving is voor sexuele dwang, geweld dus, dat misdadig wordt aangewend, uitsluitend en alleen voor bevrediging van eigen lusten, ten koste van een ander. De dader legt zijn wil op aan het slachtoffer. Nee vrienden, het huwelijk is daar niet voor, al is duidelijk dat ook binnen het huwelijk agressief gewelddadig gedrag te vaak voorkomt; het huwelijk biedt geen soelaas voor puur bevrediging van ikgerichte sexuele lust. Althans in onze cultuur heerst in een huwelijksrelatie de liefde en is er geen plaats voor ikgerichte dominantie, dwang en overheersing. We weten dat dit niet in elke cultuur zo is. Echtelieden zijn partners en zijn gelijkwaardig. Voor Man en Vrouw is het een opdracht om als gelijken en elkaars aanvulling én tegenover de weg te gaan van menswording, waarbij het belang van de ander op de eerste plaats komt. Ik denk dat de plegers van sexuele dwang jegens kinderen zich in een huwelijk niet bepaald op hun gemak zouden voelen. Met het overwicht van de "dienaar van god" een kind je wil opleggen en het kind chanteren, is heel wat anders dan een gelijkwaardige creatieve en vruchtbare relatie aan te gaan met een volwassene.

Hoe kan een pastor tot sexueel misbruik komen? Allez, hij wordt toch net zoals iedere man aangestuurd door zijn instinct, zijn sexuele drift. Maar anders dan de meesten kan hij kennelijk niet in een verantwoordelijke relatie naar anderen gaan staan en zoekt hij uitsluitend zichzelf. In geval hij zijn lust richt op kinderen, maakt hij misbruik van de omstandigheden waarin een kind vertrouwvol in zijn nabijheid verkeert als misdienaar bijvoorbeeld en hij maakt misbruik van zijn overwicht als volwassene en als priester. Hij wordt kennelijk uitsluitend driftmatig gestuurd door zijn eigen lust, waarvoor alles moet wijken en waarbij het wel-zijn van het kind voor hem/haar niet van belang is. Het kind wordt in feite tot slaaf gemaakt van zijn sexuele lust. Waarschijnlijk is hij daarin ook slaaf van zichzelf, en "kan hij het niet laten". Het kan bijna niet anders dan dat de dader een pedofiel is. Een normale man, priester of leek, richt zich niet op een kind, maar zoekt contact met een volwassene, man of vrouw, als verrukkelijk tegenover, die hem in zijn of haar eigenheid aanspreekt.

Reken maar dat seksverslaving daders zal aanzetten om slim te werk te gaan. Nee, niet de omstandigheden maken de dief, zoals je zo vaak hoort, het is hier de dief die de omstandigheden creëert. Er zijn verbijsterende voorbeelden genoeg: hij gaat vrijwilligen op een kinderspeelplaats en gaat mee op een jeugdkamp; zij gaat een crèche beginnen; hij gaat lief en toegewijd met veel gevoelig lichamelijk contact zwemles geven aan minder valide kinderen; zij wordt rechter voor gezinszaken en heeft gesprekken met kinderen die al mishandeld zijn en troost zoeken en doet er nog een schepje bovenop (historisch!); hij wordt priester en hem zijn de jonge knapen toevertrouwd die moeten worden opgeleid tot misdienaar. Zijn dat allemaal aberrante vormen van sex-beleven? Nee waarom? De natuur zoekt een weg, zo eenvoudig is dat. Ah, het zijn wel ontmenselijkte vormen van sex beleven. Sex op zich is slechts de krachtige instinctieve impuls die een weg zoekt, en die ook vindt, dichtbij of veraf; in de pastorie of in Luik, in het zwembad, of in een hotel; voor het beeldscherm of in een of andere uithoek op een feestje. Sex is een drijfveer die de mens aanzet tot handelen gericht op bevrediging met of via een ander. Bij een normaal mens kan die impuls gecorrigeerd en gericht worden door edele motieven van menselijkheid waarin het egoïsme overwonnen wordt, zoals in een huwelijk. Sommigen lukt dat niet wat dan onherroepelijk leidt tot een doortrapt en slim creëren van de omstandigheden waarin hij/zij uiteindelijk als dader kan toeslaan en bevrediging kan vinden. Actief (penetratie) of passief (zich laten..), beide extremen doen zich blijkbaar voor met grote emotionele schade voor het slachtoffer, in veel gevallen blijkbaar een kind. Er is kennelijk steeds een ander bij nodig, er moet dwang worden uitgeoefend, iemand moet worden onderworpen, en worden gebruikt. Er zit een sadistische component in dit gedrag.

De conclusie dringt zich op dat het gedrag van sexuele geweldplegers primair een vorm is van machtsmisbruik en chantage. Allez, heeft de priester dan zoveel macht? Ik denk het wel. We zijn toch niet vergeten hoeveel overwicht de priester in die tijd, de zestiger jaren, nog had, zelfs op de volwassenen. Juist omdat hij de mensen van het volk kon voorhouden hoe ze zich te gedragen hadden wel wetend dat de normen op het gebied van sexualiteit en huwelijk niet te halen waren. Maar ach, daar was dan de biecht weer goed voor. Noem dat maar geen macht! Hij mocht vergeving uitspreken; hij werd om zijn toewijding en zelfopoffering bewonderd; om zijn onthechting aan het aardse werd hij gerespecteerd; om zijn kennis van kerkelijke moraal werd hij geëerbiedigd, ook al hield hij er zich zelf niet aan; en hij had toegang tot de bovenste culturele laag van de samenleving; kortom hij genoot aanzien en dus had hij macht, en dat was hem ongetwijfeld aangenaam. Het was een compensatie voor zijn celibaats-verplichting en een knuffeltje, och, dat kon er altijd nog wel af en kon met een grapje wel door de vingers worden gezien. Het was bepaald niet evident om tegen het vermeende en verleende gezag van de priester in te gaan en zeker niet in die tijd met zijn enge hiërarchische verhoudingen, de sociale controle en de slaafse gezagsgetrouwheid. De bisschop was een vorst in het klein, en domineerde zijn medewerkers, de priesters, in een strikte hiërarchie. Domineerde ook de gelovigen en had in de arbeidsverhoudingen van toen in een handje klap met de industriëlen, de bazen, nogal wat in de pap te brokkelen. Een situatie die nu althans in Europa gelukkig drastisch veranderd is. De priester stond op de onderste ladder, maar was op zijn beurt de spirituele rentmeester van het gewone volk dat toentertijd, begin vjftiger jaren, geplaagd werd door armoede, afhankelijkheid en onwetendheid. Het wordt op onthutsende wijze uitgebeeld in de films “Daens” en “De Magdalenazusters”, die de wantoestanden schetsten van een corrupte kerk in het begin van de vorige eeuw, en haar gemene zaak met de toplaag van de industriëlen en overheid.

Wie koos er voor het priesterschap? Jongemannen met een hang naar “het Woord”, een liefde voor de symboliek, de plechtstatige gebarentaal, de show en het decorum van het rijke roomse leven; zij die zich graag wilden invoegen in het machtige instituut van de kerk, waaraan zij als offspin voor zichzelf aanzien en gezag zouden kunnen gaan ontlenen. Ik zag het als jonge knaap gebeuren hoe twee van mijn klasgenoten thuis een altaartje hadden met alles er op en eraan; die met overgave en idioot devoot de mis opdroegen, en die mij beiden zover gekregen hadden dat ik een keer misdienaar bij hen werd. Ik griezelde er van. Ik heb ook als student binnen de kerk diverse keren de dominantie en spirituele arrogantie en de "Herenmentaliteit" van deken, vicaris en bisschop van nabij ondervonden. Mannen, erudiet en vaak speekselig welbespraakt, doorkneed met het brevier van een omvangrijke kerktraditie, altijd piekfijn, smetteloos gekleed, ter ere gods natuurlijk; op handen gedragen en verwend door de nonnen van het plaatselijke klooster, en allerlei fanatieke anderen die van geen kwaad woord wilden horen en een speels knuffeltje, en soms daarna meer, best konden vergoeilijken. De kerk werd als de lamp van Aladin door allerlei goedwillenden, vooral vrouwen, opgewreven in verwachting dat er iets goeds uit zou komen, en dat kwam, reken maar. Dan kan het zo verkeren dat tenslotte niet het koper maar de bedienaar wordt opgewreven. Van instituut naar persoon is immers maar een kleine stap. Iedere katholiek zal zich wel eens geërgerd hebben aan de het gekuip en gekruip van som-mige parochianen om maar bij de pastoor in een goed blaadje te komen en daarmee een paar korreltjes aanzien vanonder de tafel mee te kunnen pikken. Iemand die in zo'n positie verkeert van vleierij en bevrediging van eerzucht, corrumpeert gemakkelijk tot bevrediging van het eigen ik. We zien het over de hele wereld gebeuren, de kerk is daar kennelijk geen uitzondering op.
Nee beste Oosterhuis ik geloof er geen biet van dat met opheffing van het celibaat de ellende over is. Je zit er naast. Is er dan soelaas mogelijk? Jawel, oplettend leven en tijdig het kaf van het koren scheiden, en een halfjaarlijkse supervisie op het priesterlijk functioneren.